Bài toán chuyển đổi tiêu dùng bền vững nhìn từ 5,3 tỷ ống hút nhựa mỗi năm

Dù không phải là sản phẩm thiết yếu, ống hút nhựa vẫn chiếm một phần đáng kể trong rác thải nhựa tại Việt Nam, với sản lượng tiêu thụ ước tính hơn 5,3 tỷ chiếc mỗi năm. Việc thay thế sản phẩm này bằng các giải pháp thân thiện với môi trường đang đối mặt nhiều rào cản, từ chi phí sản xuất đến thói quen tiêu dùng.

Ống hút nhựa – sản phẩm phổ biến nhưng khó xử lý

Theo số liệu từ Ngân hàng Thế giới (WB), Việt Nam tiêu thụ hơn 5,3 tỷ ống hút nhựa mỗi năm, một con số đáng báo động trong bối cảnh ô nhiễm nhựa ngày càng gia tăng. Dù đa phần được sản xuất từ các loại nhựa thực phẩm như PP hoặc PE, ống hút nhựa lại nằm trong nhóm vật dụng khó thu gom và tái chế do đặc tính nhỏ, nhẹ, dễ thất lạc và thường bị cuốn trôi ra môi trường.

Ống hút nhựa hiện diện khắp nơi, từ các quán cà phê vỉa hè đến hệ thống F&B quy mô lớn. Loại ống hút phổ biến nhất là loại thẳng, ống sóng, hoặc ống chữ U gắn liền với bao bì hộp sữa và nước trái cây. Tuy nhiên, vì kích thước và khối lượng nhỏ, phần lớn loại rác thải nhựa này thường không được tái chế mà kết thúc vòng đời trong bãi chôn lấp hoặc ngoài tự nhiên.

Rào cản kinh tế và thói quen người tiêu dùng

Nhiều chuyên gia cho rằng, rào cản lớn nhất trong việc chuyển đổi sang ống hút sinh học nằm ở chi phí. Một chiếc ống hút gạo – một trong những vật liệu thay thế phổ biến – có giá từ 300 đến 700 đồng, cao gấp 5-10 lần so với ống hút nhựa truyền thống. Các sản phẩm khác từ giấy, cỏ, rau củ hoặc bã mía cũng có chi phí sản xuất cao, khiến cho phần lớn doanh nghiệp nhỏ, hộ kinh doanh cá thể trong lĩnh vực ăn uống khó tiếp cận.

Theo ông Nguyễn Hồng Vũ, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Hunufa – một đơn vị sản xuất ống hút bã mía – 90% sản lượng sản phẩm của công ty chủ yếu xuất khẩu sang Mỹ, Nhật Bản và Australia. Thị trường nội địa vẫn còn dè dặt vì chênh lệch giá đáng kể, trong khi áp lực tối ưu chi phí vận hành ngày càng lớn.

Tình trạng tương tự cũng xảy ra với Green Joy, một startup chuyên sản xuất ống hút cỏ bàng, từng được UNDP trao giải thưởng về sáng tạo môi trường. Dù được đánh giá cao tại thị trường quốc tế, nhưng sản phẩm của họ chỉ có mặt ở một số chuỗi khách sạn hoặc nhà hàng cao cấp trong nước, còn phần lớn các quán ăn bình dân hoặc cà phê vỉa hè vẫn chưa thể áp dụng do giá thành cao.

Ý thức người tiêu dùng và trách nhiệm nhà bán lẻ

Khảo sát do UNDP thực hiện cho thấy, có đến 92% người dân được hỏi nhận thức được tác hại của nhựa dùng một lần. Tuy nhiên, hành vi tiêu dùng lại chưa theo kịp mức độ nhận thức. Nhiều người vẫn sử dụng ống hút nhựa như một thói quen khó thay đổi.

Trong khi đó, các nhà bán lẻ, đặc biệt là các cửa hàng ăn uống nhỏ lẻ, vẫn ưu tiên sản phẩm nhựa vì dễ mua, giá rẻ và tiện dụng. Ngành bán lẻ tại Việt Nam phát sinh khoảng 300.000 – 400.000 tấn rác nhựa mỗi năm, tương đương 10-13% lượng nhựa thải ra toàn quốc. Nếu xu hướng này tiếp diễn, con số này có thể tăng gấp đôi trong vòng vài năm tới.

Một số thương hiệu lớn đã chủ động giảm thiểu nhựa dùng một lần. Starbucks Việt Nam tuyên bố loại bỏ hoàn toàn ống hút nhựa từ năm 2018, chuyển sang sử dụng ống hút giấy. Trung Nguyên cũng áp dụng các sản phẩm thay thế tại một số cửa hàng cà phê. Trong lĩnh vực sản phẩm tiêu dùng đóng gói, Nestlé là một trong những doanh nghiệp tiên phong thay thế 1,5 tỷ ống hút nhựa Milo bằng ống hút giấy từ năm 2020, dù điều này khiến chi phí tăng gấp 2,5 lần.

Chính sách vẫn là đòn bẩy quan trọng

Theo ông Hoàng Thành Vĩnh, Quản lý chương trình Kinh tế tuần hoàn tại UNDP Việt Nam, để ống hút thân thiện môi trường trở thành lựa chọn phổ biến, cần có sự phối hợp giữa lực đẩy từ chính sách và lực kéo từ thị trường. Các sáng kiến đơn lẻ từ người tiêu dùng và doanh nghiệp chỉ có thể tạo ra hiệu ứng giới hạn nếu thiếu các quy định bắt buộc từ phía nhà nước.

Hiện nay, lộ trình giảm nhựa của Chính phủ Việt Nam được quy định tại Nghị định 08/2022. Theo đó, sau năm 2025, các sản phẩm nhựa dùng một lần sẽ bị hạn chế trong trung tâm thương mại, khách sạn và khu du lịch. Từ năm 2030, mục tiêu là ngừng hoàn toàn sản xuất và nhập khẩu các sản phẩm nhựa dùng một lần.

Tuy nhiên, việc triển khai cần đi kèm một lộ trình rõ ràng, cụ thể, có hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ. Ví dụ, nếu siêu thị không cung cấp túi nilon, người tiêu dùng sẽ chủ động mang theo túi vải. Điều tương tự hoàn toàn có thể xảy ra với ống hút, nếu các chính sách hỗ trợ thay đổi hành vi được áp dụng một cách hợp lý.

Hướng tới tiêu dùng bền vững từ những điều nhỏ nhất

Câu chuyện chuyển đổi từ ống hút nhựa sang các giải pháp thay thế là một lát cắt điển hình trong xu hướng tiêu dùng bền vững đang dần lan tỏa tại Việt Nam. Các thương hiệu có thể đóng vai trò dẫn dắt bằng cách chủ động áp dụng các giải pháp thân thiện môi trường, đồng thời góp phần định hướng hành vi của người tiêu dùng thông qua chiến dịch giáo dục, truyền thông và cam kết ESG.

Đối với người tiêu dùng, mỗi chiếc ống hút không dùng đến, mỗi túi nilon từ chối sử dụng là một hành động thiết thực để góp phần giảm rác thải nhựa. Để đạt mục tiêu giảm thiểu nhựa một lần, không chỉ cần công nghệ hay tài chính, mà cần một sự thay đổi đồng bộ trong tư duy và hành động của toàn xã hội – từ người tiêu dùng, doanh nghiệp, đến nhà quản lý.