Metro là lời giải cho bài toán phát thải đô thị Việt Nam

Sau hơn một thập kỷ thi công, tuyến metro Bến Thành – Suối Tiên chính thức được đưa vào vận hành, đánh dấu bước chuyển mình trong giao thông công cộng của TP HCM và mở ra kỳ vọng cho chiến lược phát triển giao thông bền vững tại các đô thị lớn của Việt Nam. Không chỉ đơn thuần là một loại hình vận tải hiện đại, metro còn được coi là công cụ quan trọng trong việc giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy phát triển kinh tế đô thị.

Theo báo cáo công bố đầu năm 2024 của Ngân hàng Thế giới (WB), tại 192 thành phố đã có hệ thống metro (bao gồm cả tàu điện ngầm), lượng khí CO₂ phát thải giảm trung bình hơn 51% so với kịch bản không có loại hình giao thông này. Kết quả khảo sát trên gần 1.500 đô thị có quy mô dân số trên 500.000 người tại 113 quốc gia – trong đó có Việt Nam – cho thấy metro không chỉ là phương tiện di chuyển thuận tiện mà còn là giải pháp thiết thực cho vấn đề môi trường đô thị.

Tại Nhật Bản, Tokyo Metro đã giúp giảm 1,77 triệu tấn CO₂ chỉ trong năm tài chính 2022, tương đương 3% tổng lượng phát thải của toàn thành phố. Mỗi hành khách chọn di chuyển bằng metro thay vì phương tiện cá nhân đang góp phần vào mục tiêu giảm phát thải quốc gia. Trong khi đó, tại Brazil, các tuyến metro tại Rio de Janeiro và São Paulo giúp giảm hàng triệu tấn CO₂ mỗi năm. Các con số tương tự đang được ghi nhận ở nhiều quốc gia châu Á như Trung Quốc, Hàn Quốc và đặc biệt là Ấn Độ – nơi metro Delhi trở thành hệ thống đầu tiên được cấp chứng chỉ carbon.

Metro thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và giảm tiêu hao năng lượng

Không chỉ tạo ra tác động rõ rệt về môi trường, sự hiện diện của metro còn thúc đẩy kinh tế đô thị theo hướng hiệu quả và bền vững. Theo tờ The Business Standard, nếu toàn bộ người dân thủ đô Dhaka (Bangladesh) chuyển sang dùng metro, quốc gia này có thể tiết kiệm hơn 2,4 tỷ USD mỗi năm – tương đương 1,5% GDP. Chi phí tiết kiệm đến từ giảm tiêu hao nhiên liệu, giảm thời gian di chuyển, giảm tai nạn và giảm ùn tắc giao thông.

Tại Ấn Độ, hệ thống metro không chỉ làm giảm tình trạng kẹt xe mà còn tạo ra hàng triệu việc làm trong ngành kỹ thuật, xây dựng và vận hành đô thị. Các dự án đường sắt đô thị còn được tích hợp vào quy hoạch phát triển khu đô thị mới, giúp tăng giá trị bất động sản và cải thiện chất lượng sống.

Tính theo chỉ số phát thải trên mỗi km hành khách di chuyển, tàu điện là phương tiện có mức phát thải thấp nhất hiện nay. Theo số liệu của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), phát thải từ đường sắt chỉ bằng 1/5 so với máy bay và thấp hơn rất nhiều so với ô tô cá nhân. Trong khi đó, tàu điện – vốn vận hành bằng điện – thậm chí có thể không phát thải trực tiếp nếu kết hợp với nguồn năng lượng tái tạo.

Metro – bước tiến cần thiết trong lộ trình Net Zero

Phát triển metro là một phần không thể thiếu trong lộ trình hướng tới Net Zero 2050 của ngành giao thông toàn cầu. Trong bối cảnh ngành vận tải phát thải hơn 8 tỷ tấn CO₂ vào năm 2022 – tăng mạnh trở lại sau đại dịch – việc mở rộng hệ thống giao thông công cộng là chìa khoá để kiểm soát phát thải trong tương lai.

Các quốc gia như Đức, Pháp, Nhật Bản và Trung Quốc đều coi metro là hạ tầng thiết yếu để đạt mục tiêu giảm carbon. Tại Việt Nam, tuyến metro đầu tiên được kỳ vọng sẽ trở thành hình mẫu cho các đô thị khác như Hà Nội, Cần Thơ hay Đà Nẵng trong việc xây dựng hệ thống giao thông xanh. Nếu được quy hoạch và triển khai đồng bộ với các chính sách khuyến khích sử dụng phương tiện công cộng, metro sẽ đóng vai trò cốt lõi trong chiến lược phát triển đô thị xanh của quốc gia.

Bên cạnh phát triển metro, các yếu tố khác cũng cần được đẩy mạnh như năng lượng sạch cho giao thông, tăng đầu tư vào hạ tầng xe buýt điện, phát triển giao thông phi cơ giới và áp dụng các mô hình tài chính xanh để huy động nguồn lực đầu tư công trình giao thông bền vững.