Tín dụng xanh là hướng đi tài chính thúc đẩy phát triển bền vững

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng trở thành mối đe dọa hiện hữu, hệ thống tài chính toàn cầu đang chứng kiến sự chuyển dịch rõ rệt sang những mô hình đầu tư và cấp vốn mang tính bền vững. Trong đó, tín dụng xanh đóng vai trò ngày càng quan trọng như một công cụ tài chính hỗ trợ trực tiếp cho các dự án thân thiện với môi trường, đồng thời thúc đẩy các hoạt động giảm phát thải, chuyển đổi năng lượng, và phát triển cơ sở hạ tầng bền vững.

Không chỉ là một khái niệm mang tính khuyến khích, tín dụng xanh đang dần trở thành một xu thế tất yếu trong chính sách tài chính của các quốc gia cũng như chiến lược kinh doanh của nhiều tổ chức tín dụng. Đây là một trong những cách hiệu quả để liên kết dòng vốn với những mục tiêu phát triển bền vững cụ thể, từ đó lan tỏa giá trị môi trường thông qua thị trường tài chính.

Hiểu đúng về tín dụng xanh và những hình thức triển khai phổ biến

Tín dụng xanh được hiểu là các khoản tài trợ tài chính, thường dưới hình thức vay vốn hoặc phát hành trái phiếu, được cấp cho các hoạt động có lợi cho môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Khác với các khoản vay thông thường, mục tiêu sử dụng vốn trong tín dụng xanh phải gắn liền với việc giảm phát thải khí nhà kính, sử dụng tài nguyên hiệu quả hoặc cải thiện chất lượng môi trường. Người vay có trách nhiệm hoàn trả cả gốc và lãi, nhưng đồng thời cũng phải cam kết thực hiện đúng các tiêu chí xanh đã thỏa thuận với đơn vị cấp vốn.

Hiện nay, tín dụng xanh được triển khai dưới nhiều hình thức như khoản vay xanh cho các dự án điện mặt trời, công trình hiệu suất cao hoặc hạ tầng giao thông sạch; trái phiếu xanh được phát hành trên thị trường chứng khoán nhằm thu hút vốn từ nhà đầu tư cá nhân và tổ chức cho các mục tiêu khí hậu; tín dụng ưu đãi môi trường với lãi suất thấp dành cho doanh nghiệp xử lý nước thải, tái chế rác thải hay cải tiến công nghệ sản xuất; và các quỹ đầu tư xanh – nơi nhà đầu tư góp vốn vào những doanh nghiệp cam kết thực hiện ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị). Các hình thức này giúp mở rộng cánh cửa tiếp cận vốn cho cả khu vực tư nhân và công, đồng thời thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng tài chính vào hành trình chuyển đổi xanh.

Quy mô thị trường tín dụng xanh toàn cầu và cơ hội cho khu vực châu Á

Theo báo cáo thường niên của Climate Bonds Initiative, đến cuối năm 2022, thị trường tín dụng xanh toàn cầu – bao gồm cả các khoản vay và trái phiếu xanh – đã vượt mốc 1.500 tỷ USD. Con số này không chỉ phản ánh nhu cầu đầu tư vào các giải pháp môi trường ngày càng tăng mà còn cho thấy mức độ cam kết ngày một mạnh mẽ từ các tổ chức tài chính, chính phủ và nhà đầu tư toàn cầu.

Tại châu Âu, khu vực được xem là dẫn đầu trong tài chính xanh, giá trị phát hành trái phiếu xanh chiếm gần một nửa tổng quy mô toàn cầu, với 400 tỷ USD chỉ riêng trong năm 2022. Tại Mỹ, các khoản vay và trái phiếu xanh cũng ghi nhận con số ấn tượng khoảng 270 tỷ USD, tập trung vào các lĩnh vực như xây dựng xanh, năng lượng tái tạo và giao thông sạch. Trong khi đó, Trung Quốc – một trong những nền kinh tế lớn và phát thải cao nhất thế giới – đã phát hành gần 100 tỷ USD tín dụng xanh, chủ yếu tập trung vào các dự án điện mặt trời, điện gió và công nghiệp tiết kiệm năng lượng.

Tại các quốc gia đang phát triển ở châu Á như Ấn Độ, Hàn Quốc hay Indonesia, chính phủ và các ngân hàng trung ương cũng đang đẩy mạnh khung chính sách hỗ trợ tín dụng xanh, coi đây là động lực quan trọng để đạt các mục tiêu trong Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu. Điều này cho thấy tín dụng xanh không còn là câu chuyện của các nước phát triển, mà đang trở thành xu hướng toàn cầu.

Việt Nam và hành trình xây dựng thị trường tín dụng xanh

Tại Việt Nam, tín dụng xanh vẫn còn là thị trường mới nổi nhưng tiềm năng tăng trưởng rất lớn. Theo Ngân hàng Nhà nước, đến cuối năm 2022, tổng dư nợ tín dụng xanh trong hệ thống ngân hàng đã đạt khoảng 24.000 tỷ đồng, tương đương hơn 1 tỷ USD. Con số này được kỳ vọng sẽ tăng gấp đôi trong vài năm tới nhờ các cam kết mạnh mẽ của Chính phủ về giảm phát thải và thúc đẩy nền kinh tế xanh.

Một số lĩnh vực đã và đang nhận được hỗ trợ từ tín dụng xanh bao gồm điện mặt trời áp mái, điện gió ngoài khơi, hệ thống xử lý nước thải đô thị, công nghệ tái chế rác thải và các mô hình nông nghiệp sinh thái. Nhiều tổ chức tài chính cũng đã xây dựng danh mục sản phẩm xanh riêng biệt nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp bền vững hoặc doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất theo hướng giảm phát thải.

Tuy nhiên, để thị trường tín dụng xanh tại Việt Nam phát triển bền vững và đúng hướng, việc hoàn thiện khung pháp lý là điều kiện tiên quyết. Nghị định 163/2018 của Chính phủ về phát hành trái phiếu doanh nghiệp được xem là bước đi đầu tiên. Luật Bảo vệ môi trường 2020 tiếp tục bổ sung nền tảng pháp lý khi yêu cầu các dự án phải có đánh giá tác động môi trường rõ ràng – cơ sở để ngân hàng thẩm định tính đủ điều kiện xanh của một dự án.

Bên cạnh đó, sự ra đời của sổ tay hướng dẫn phát hành trái phiếu xanh vào năm 2021, cũng như các hội thảo chuyên đề do Ủy ban Chứng khoán phối hợp với Liên minh châu Âu tổ chức, đã cung cấp những công cụ quan trọng giúp thị trường Việt Nam tiệm cận với chuẩn mực quốc tế.

Vai trò của tín dụng xanh trong việc hiện thực hóa cam kết Net Zero

Khi Chính phủ Việt Nam chính thức cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại Hội nghị COP26, tín dụng xanh đã được nhận diện là một trong những giải pháp then chốt để biến mục tiêu này thành hiện thực. Bằng việc tạo ra dòng vốn hướng vào những hoạt động bảo vệ môi trường và thích ứng khí hậu, tín dụng xanh không chỉ góp phần giảm thiểu rủi ro môi trường mà còn mang lại lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp trong dài hạn.

Việc mở rộng tín dụng xanh sẽ thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong các ngành như năng lượng, xây dựng, giao thông, sản xuất công nghiệp và nông nghiệp thông minh. Đồng thời, nó giúp doanh nghiệp tiếp cận các nguồn vốn quốc tế, đặc biệt là từ các tổ chức tài chính phát triển và các quỹ đầu tư ESG.

Dù còn không ít rào cản về thể chế, năng lực thẩm định và tiêu chuẩn kỹ thuật, nhưng với quyết tâm của Chính phủ, sự tham gia ngày càng tích cực của khu vực tư nhân và cộng đồng đầu tư, tín dụng xanh hứa hẹn sẽ trở thành trụ cột tài chính quan trọng cho tiến trình phát triển bền vững tại Việt Nam trong những thập kỷ tới.