TP.HCM trước thách thức giao thông hướng tới chiến lược xanh toàn diện và bao trùm

Bức tranh đô thị đông đúc và áp lực phát thải

TP.HCM hiện là đô thị có mật độ dân cư và phương tiện giao thông lớn nhất cả nước. Với hơn 14 triệu dân và khoảng 11 triệu phương tiện đăng ký, trong đó xe máy chiếm hơn ba phần tư, thành phố đối mặt với áp lực khổng lồ về giao thông và môi trường.

Ô nhiễm không khí, tắc nghẽn thường xuyên, cùng lượng phát thải carbon khổng lồ từ các phương tiện chạy xăng đang đe dọa chất lượng sống của hàng triệu người dân. Trong bối cảnh Việt Nam đã cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, bài toán giao thông xanh không còn là lựa chọn mà là yêu cầu cấp bách đối với TP.HCM là trung tâm kinh tế lớn nhất đất nước.

Việc xây dựng chiến lược giao thông bền vững không chỉ phục vụ mục tiêu môi trường, mà còn góp phần nâng cao hình ảnh thành phố năng động, hiện đại, trở thành một thương hiệu dẫn dắt bền vững trong phát triển đô thị tại Đông Nam Á.

Hà Nội đi trước, TP.HCM tìm hướng đi riêng

Nếu như Hà Nội đã tuyên bố lộ trình cấm xe máy xăng trong khu vực nội đô, thì TP.HCM cũng không đứng ngoài xu thế. Thành phố đang cân nhắc hàng loạt giải pháp chuyển đổi toàn diện hệ thống giao thông, từ loại bỏ dần xe máy xăng dành cho tài xế công nghệ và dịch vụ giao hàng, đến xây dựng mạng lưới trạm sạc xe điện phủ khắp, và đặc biệt là chuyển đổi toàn bộ xe buýt công cộng sang năng lượng sạch.

Tiến sĩ Daisy Kanagasapapathy, Phó chủ nhiệm bộ môn Quản trị Du lịch và Khách sạn tại Đại học RMIT Việt Nam, đồng thời là cư dân lâu năm của thành phố, nhận định: nếu triển khai đúng cách, TP.HCM có thể trở thành đối tác chiến lược trong lộ trình giao thông xanh quốc gia, đồng bộ với thủ đô và góp phần hiện thực hóa tầm nhìn chung về đô thị bền vững.

Những lo ngại của cộng đồng cần được giải quyết

Xu hướng chuyển đổi sang giao thông xanh đang dần tăng tốc. Người dân ngày càng ý thức rõ hơn về tác động tiêu cực của ô nhiễm không khí, bụi mịn và tình trạng tắc nghẽn. Tuy nhiên, nỗi lo về chi phí, hạ tầng chưa đồng bộ, cũng như tác động đến sinh kế của nhóm lao động phi chính thức, vẫn là rào cản lớn.

Tiến sĩ Kanagasapapathy nhấn mạnh rằng những lo ngại này không thể bị bỏ qua. Chiến lược xanh của thành phố không chỉ là thực thi chính sách, mà phải thiết kế những mô hình chuyển đổi khả thi, toàn diện và có tính bao trùm, bảo đảm mọi nhóm xã hội đều được hưởng lợi từ sự thay đổi.

Cần cú hích chính sách để thúc đẩy thay đổi hành vi

Dưới góc độ chuyên gia chính sách, PGS.TS Bùi Thị Mai Hoài, Viện trưởng Viện Tài chính bền vững – Đại học Kinh tế TP.HCM, cho rằng chiến lược giao thông xanh chỉ thành công khi tạo được những “cú hích” chính sách. Đây là những thay đổi nhỏ nhưng có tác động lớn đến hành vi di chuyển của người dân theo hướng thân thiện với môi trường.

Theo bà, giải pháp cần kết hợp cả hai yếu tố: “lực kéo” là hạ tầng giao thông công cộng thuận tiện, an toàn, chi phí thấp; và “lực đẩy” là công cụ kinh tế như thuế, phí hoặc quy định hạn chế phương tiện phát thải cao. Điểm cốt lõi là chính sách phải dựa trên hiểu biết thực tế về hành vi tiêu dùng, tránh áp đặt mà thiếu đồng thuận xã hội.

Một nghiên cứu năm 2022 chỉ ra rằng xe máy đóng góp tới hơn 63 phần trăm tổng phát thải CO₂ trong giao thông đô thị TP.HCM. Đây là dữ liệu quan trọng để thành phố cân nhắc kỹ lưỡng trong chiến lược giảm phát thải. Đồng thời, việc đánh giá chính xác các rào cản về thể chế, tài chính, công nghệ và sự ủng hộ của cộng đồng là bước không thể thiếu.

Xe máy điện trung tâm của chuyển đổi

Kế hoạch thay thế 400.000 xe máy xăng bằng xe máy điện đến năm 2029 cho thấy quyết tâm mạnh mẽ của TP.HCM. Xe máy điện mang lại lợi ích rõ ràng: giảm khí thải, giảm bụi mịn từ phanh và lốp, giảm tiếng ồn, đồng thời có thể tiết kiệm chi phí vận hành cho người dùng.

Giáo sư Jago Dodson, Giám đốc Nền tảng kiến tạo tác động tương lai đô thị, Đại học RMIT (Australia), lưu ý rằng quá trình này đi kèm nhiều thách thức. Chi phí ban đầu cho phương tiện mới cao, việc loại bỏ xe cũ có thể tạo thêm gánh nặng môi trường, và giá điện rẻ có thể khuyến khích di chuyển nhiều hơn, gây áp lực lên hạ tầng.

Ngoài ra, thói quen sạc điện tại nhà có nguy cơ mất an toàn. Do đó, thành phố cần xây dựng mạng lưới trạm sạc công cộng an toàn, hiện đại, có khả năng sạc nhanh và áp dụng tiêu chuẩn thống nhất. Mô hình hoán đổi pin cũng có thể là giải pháp khả thi trong bối cảnh số lượng xe máy quá lớn.

Giao thông công cộng xanh là điều kiện để giảm phương tiện cá nhân

Một chiến lược giao thông bền vững không thể chỉ dựa vào xe máy điện. TP.HCM cần đầu tư mạnh mẽ vào hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt là xe buýt điện và đường sắt đô thị.

Việc đưa vào vận hành tuyến metro đầu tiên và xe buýt điện là tín hiệu tích cực, nhưng thành phố cần chính sách trợ giá hợp lý, mạng lưới kết nối chặt chẽ và dịch vụ chất lượng cao để thu hút người dân. Về lâu dài, hạn chế phương tiện cá nhân là điều tất yếu nếu muốn giảm ô nhiễm và áp lực hạ tầng.

Theo Tiến sĩ Phạm Đào Thịnh, nếu triển khai đồng bộ, TP.HCM hoàn toàn có thể đặt mục tiêu giảm tới 90 phần trăm lượng chất thải gây ô nhiễm không khí từ giao thông vào năm 2030.

Hạ tầng và quy hoạch đô thị đồng bộ

Một thách thức lớn là hạ tầng hiện tại vẫn ưu tiên phương tiện cá nhân. Vỉa hè nhiều nơi hẹp, xuống cấp, thiếu tính liên kết, khiến người đi bộ gặp khó khăn. Hệ thống làn xe đạp gần như vắng bóng, trong khi metro mới ở giai đoạn khởi đầu.

Giáo sư Dodson cho rằng, chỉ khi thành phố tái phân bổ lưu lượng hợp lý giữa các loại hình giao thông, người dân mới có nhiều lựa chọn di chuyển bền vững hơn. Ông cũng nhấn mạnh việc hạn chế tăng trưởng xe ô tô cá nhân là cần thiết, bởi ô tô dù chạy điện vẫn chiếm nhiều diện tích đường và phát sinh bụi từ phanh, lốp.

Khi không gian giao thông được phân bổ hiệu quả hơn, xe thương mại và xe chở hàng những phương tiện đóng góp trực tiếp cho kinh tế sẽ có điều kiện hoạt động thuận lợi. Song, để công bằng, các phương tiện này cũng cần chi trả phí sử dụng đường bộ tương xứng.

Hướng đi bao trùm và không bỏ ai lại phía sau

Một đô thị 14 triệu dân chắc chắn tồn tại sự đa dạng về nhu cầu và điều kiện kinh tế. Do đó, chiến lược giao thông xanh của TP.HCM phải bảo đảm tính bao trùm, đặc biệt là cho nhóm lao động thu nhập thấp và khu vực phi chính thức.

Tiến sĩ Kanagasapapathy gợi ý thành phố nên xây dựng các mô hình thử nghiệm linh hoạt, do cộng đồng dẫn dắt, để vừa đảm bảo mục tiêu môi trường vừa gắn với thực tế kinh tế. Đây là cách để TP.HCM trở thành hình mẫu về quá trình chuyển đổi công bằng, nơi lợi ích môi trường song hành cùng an sinh xã hội.

Thương hiệu đô thị xanh và vai trò dẫn dắt

Chiến lược giao thông xanh toàn diện không chỉ giúp TP.HCM giảm phát thải và nâng cao chất lượng sống, mà còn góp phần định vị hình ảnh đô thị hiện đại, năng động, có trách nhiệm với môi trường.

Trong bối cảnh các thành phố lớn trên thế giới đang cạnh tranh thu hút đầu tư và nhân tài, một hệ thống giao thông xanh, bao trùm và bền vững sẽ trở thành lợi thế cạnh tranh. TP.HCM có cơ hội trở thành thương hiệu dẫn dắt sự bền vững trong khu vực, khẳng định vai trò đầu tàu không chỉ về kinh tế mà còn về chuyển đổi xanh.

TP.HCM đang đứng trước bước ngoặt quan trọng. Với áp lực dân số, phương tiện và phát thải, chiến lược giao thông xanh toàn diện là yêu cầu cấp bách. Quá trình này không đơn giản, nhưng nếu được thiết kế dựa trên khoa học, đồng bộ giữa chính sách và thực tiễn, có sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp, thành phố hoàn toàn có thể biến thách thức thành cơ hội.

Một chiến lược thành công sẽ giúp TP.HCM không chỉ đạt mục tiêu Net Zero 2050, mà còn trở thành đô thị kiểu mẫu trong chuyển đổi xanh của Việt Nam, xứng đáng với vai trò thương hiệu dẫn dắt bền vững trên bản đồ quốc tế.