Rác thải nhựa ở Việt Nam thách thức môi trường và cơ hội cho thương hiệu dẫn dắt bền vững

Áp lực rác thải nhựa ngày càng gia tăng

Trong hai thập niên qua, tốc độ đô thị hóa nhanh chóng, sự bùng nổ của tầng lớp trung lưu cùng thói quen tiêu dùng tiện lợi đã khiến lượng rác thải nhựa tại Việt Nam tăng trưởng mạnh. Nếu như trước đây, nhựa chủ yếu được dùng trong một số lĩnh vực bao bì và gia dụng thì nay nó đã xuất hiện ở khắp nơi, từ thực phẩm, đồ uống, dược phẩm đến vận tải và nông nghiệp. Sự tiện lợi và giá thành rẻ giúp nhựa nhanh chóng thống lĩnh thị trường, nhưng cũng đặt ra thách thức môi trường vô cùng nghiêm trọng.

Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới công bố năm 2022, mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 3,1 triệu tấn rác thải nhựa. Trong số này, ít nhất 10% không được xử lý đúng cách và bị cuốn trôi ra sông biển. Điều này khiến Việt Nam trở thành một trong năm quốc gia có lượng rác nhựa thải ra đại dương nhiều nhất thế giới. Con số này đặc biệt đáng báo động khi 94% rác thải tại các khu vực ven sông và ven biển là nhựa, chiếm tới 71% tổng trọng lượng rác thải.

Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đưa ra số liệu tương đồng: trung bình mỗi năm cả nước thải ra khoảng 1,8 triệu tấn rác nhựa, trong đó có tới 30 tỉ túi nilon. Đáng chú ý, hơn 80% túi nilon bị vứt bỏ sau một lần sử dụng. Đây là lý do vì sao túi nilon và nhựa dùng một lần đang bị coi là thủ phạm lớn nhất gây ô nhiễm tại Việt Nam.

Lãng phí kinh tế từ rác nhựa

Không chỉ gây tác động tiêu cực đến môi trường sinh thái, rác thải nhựa còn tạo ra sự lãng phí lớn về kinh tế. Báo cáo của Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) cho biết, mỗi năm Việt Nam tiêu thụ khoảng 3,9 triệu tấn nhựa PET, LDPE, HDPE và PP. Tuy nhiên, chỉ có 1,28 triệu tấn, tương đương 33%, được thu gom và tái chế. Phần còn lại bị chôn lấp hoặc xả thẳng ra môi trường, gây thất thoát từ 2,2 đến 2,9 tỉ đô la Mỹ giá trị nguyên liệu mỗi năm.

Trong bối cảnh giá hạt nhựa nguyên sinh biến động theo thị trường dầu mỏ và xu hướng toàn cầu đang siết chặt sử dụng nguyên liệu hóa thạch, việc bỏ phí nguồn rác nhựa khổng lồ ngay trong nước rõ ràng là một nghịch lý. Nếu tận dụng tốt, rác nhựa hoàn toàn có thể trở thành nguồn tài nguyên tái tạo, đóng góp tích cực vào mô hình kinh tế tuần hoàn.

Ngành tái chế nhựa còn nhiều hạn chế

Hoạt động tái chế nhựa ở Việt Nam đã xuất hiện từ lâu, nhưng chủ yếu diễn ra tại các làng nghề truyền thống hoặc cơ sở quy mô nhỏ lẻ. Công nghệ tái chế phần lớn còn lạc hậu, chỉ cho ra sản phẩm hạt nhựa giá trị thấp, không đáp ứng được yêu cầu khắt khe để sản xuất bao bì tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm. Thậm chí, nhiều cơ sở còn tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm thứ cấp do xả nước thải, khí thải chưa qua xử lý ra môi trường.

Một trong những điểm yếu lớn nhất của ngành tái chế nhựa tại Việt Nam nằm ở khâu thu gom và phân loại. Hiện nay, việc phân loại rác tại nguồn hầu như chưa được triển khai hiệu quả. Rác thải nhựa chủ yếu do lực lượng ve chai, đồng nát thu gom, mang tính tự phát, thiếu quy chuẩn. Điều này dẫn tới tình trạng nguyên liệu đầu vào lẫn nhiều tạp chất, khiến tỷ lệ hao hụt trong quá trình tái chế rất cao, từ 40 đến 45%.

Hạn chế này khiến giá thành sản xuất hạt nhựa tái chế cao hơn nhựa nguyên sinh khoảng 20 đến 25%. Đây là rào cản lớn khi thuyết phục doanh nghiệp chuyển sang sử dụng bao bì tái chế.

Từ rác thải đến tài nguyên: cơ hội cho doanh nghiệp tiên phong

Trong bối cảnh nhiều thách thức, một số doanh nghiệp Việt Nam đã mạnh dạn đầu tư vào công nghệ tái chế hiện đại, mở ra con đường mới cho ngành nhựa. Tiêu biểu trong số đó là Công ty Cổ phần Nhựa Tái chế Duy Tân (DTR). Doanh nghiệp này được thành lập năm 2019, đặt nhà máy tại Long An với vốn đầu tư 60 triệu USD, tiên phong áp dụng công nghệ “Bottle to Bottle”.

Thay vì dừng lại ở hạt nhựa tái chế giá trị thấp, Duy Tân Recycling đã nghiên cứu quy trình biến chai nhựa PET đã qua sử dụng thành hạt nhựa rPET đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Hạt nhựa này có thể được sử dụng để sản xuất trở lại thành chai nhựa mới, tạo thành vòng đời khép kín kéo dài tới 50 lần. Đây là bước tiến đột phá, giúp doanh nghiệp không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu sang Mỹ, châu Âu và nhiều quốc gia khác.

Sản phẩm của DTR đã được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) và Cơ quan An toàn Thực phẩm châu Âu (EFSA) chứng nhận an toàn. Điều này khẳng định chất lượng và mở ra cơ hội để Việt Nam trở thành một mắt xích trong chuỗi cung ứng bao bì bền vững toàn cầu.

Vai trò thương hiệu dẫn dắt bền vững

Không thể phủ nhận rằng, để thay đổi cục diện rác thải nhựa, cần có sự chung tay từ nhiều phía, bao gồm chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng. Trong đó, những doanh nghiệp tiên phong như Duy Tân Recycling đóng vai trò hạt nhân. Bằng việc đầu tư công nghệ hiện đại, tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế và xây dựng mô hình sản xuất xanh, họ đã chứng minh rằng tái chế hoàn toàn có thể trở thành ngành công nghiệp giá trị cao, thay vì bị coi là lĩnh vực ô nhiễm.

Quan trọng hơn, các doanh nghiệp này đã góp phần định hình nhận thức mới trong xã hội: rác thải nhựa không phải là gánh nặng, mà là cơ hội để xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn. Với vai trò tiên phong, họ chính là thương hiệu dẫn dắt bền vững, tạo cảm hứng để các ngành khác học hỏi và lan tỏa tinh thần phát triển xanh.

Chính sách và hành vi người tiêu dùng

Bên cạnh nỗ lực của doanh nghiệp, chính sách cũng đóng vai trò then chốt. Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã chính thức đưa vào quy định về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR). Theo đó, các doanh nghiệp phải có trách nhiệm tái chế hoặc đóng góp tài chính cho việc xử lý sản phẩm sau tiêu dùng. Đây là công cụ mạnh mẽ để thúc đẩy các doanh nghiệp chủ động hơn trong việc thiết kế bao bì thân thiện và đầu tư cho hệ thống tái chế.

Người tiêu dùng cũng là mắt xích quan trọng. Thói quen phân loại rác tại nguồn, lựa chọn sản phẩm có bao bì tái chế hoặc tái sử dụng nhiều lần sẽ góp phần giảm gánh nặng cho môi trường. Chỉ khi cả ba bên – nhà nước, doanh nghiệp và người dân cùng chung tay, Việt Nam mới có thể thoát khỏi vòng xoáy ô nhiễm nhựa.

Tương lai xanh cho Việt Nam

Trong bối cảnh toàn cầu đang hướng tới Net Zero vào năm 2050, Việt Nam đã cam kết giảm phát thải khí nhà kính và phát triển kinh tế xanh. Ngành tái chế nhựa, nếu được chú trọng, sẽ trở thành một trong những trụ cột quan trọng giúp đạt mục tiêu này.

Khi rác thải nhựa được nhìn nhận như một tài nguyên, chuỗi giá trị kinh tế tuần hoàn sẽ được hình thành, mang lại lợi ích kép: vừa bảo vệ môi trường, vừa tạo ra động lực tăng trưởng kinh tế. Đây cũng là con đường để Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, hội nhập sâu hơn vào các chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi mà yếu tố bền vững ngày càng trở thành tiêu chí bắt buộc.

Hành trình này chắc chắn không dễ dàng, nhưng với những bước đi tiên phong của những thương hiệu dẫn dắt bền vững như Duy Tân Recycling, tương lai xanh cho Việt Nam là điều hoàn toàn có thể đạt được.