Kiến nghị đưa “GDP xanh” và “tăng trưởng carbon thấp” vào hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia

Khi môi trường trở thành thước đo năng lực điều hành

Tại phiên thảo luận của Quốc hội về kết quả giám sát việc thực hiện chính sách và pháp luật bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực, đại biểu Thạch Phước Bình thuộc đoàn Vĩnh Long nhấn mạnh rằng Việt Nam đang bước vào giai đoạn môi trường đạt đến “ngưỡng giới hạn chịu đựng”. Nếu không hành động mạnh mẽ ngay từ bây giờ, chi phí khắc phục trong tương lai sẽ lớn hơn rất nhiều so với chi phí phòng ngừa.

Theo đại biểu, sau gần năm năm thi hành, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã mở ra chương mới cho quản lý tài nguyên và phát triển bền vững. Lần đầu tiên, thiên nhiên được đặt ngang hàng với con người, coi bảo vệ môi trường là nền tảng cho tăng trưởng kinh tế thay vì là cái giá phải trả cho phát triển. Tuy nhiên, bên cạnh những tiến bộ đạt được, vẫn còn tồn tại nhiều thách thức lớn trong việc thực thi và giám sát chính sách.

Tỷ lệ thu gom rác đô thị hiện đạt chín mươi bảy phần trăm, nhưng chỉ mười tám phần trăm nước thải được xử lý. Gần sáu mươi phần trăm lượng rác vẫn được chôn lấp, tập trung tại các đô thị nhỏ và khu vực nông thôn. Một số bãi rác tồn tại hàng chục năm như Nam Sơn ở Hà Nội hay Khánh Sơn ở Đà Nẵng vẫn là điểm nóng về môi trường. Cùng với đó, ô nhiễm không khí và nguồn nước có xu hướng gia tăng nghiêm trọng, đặc biệt tại các lưu vực sông và khu công nghiệp trọng điểm.

Cần thay đổi tư duy phát triển và coi “GDP xanh” là chỉ tiêu quốc gia

Đại biểu Thạch Phước Bình cho rằng Việt Nam cần một sự chuyển đổi toàn diện trong tư duy phát triển. Ông đề xuất đưa các chỉ tiêu “GDP xanh”, “tăng trưởng carbon thấp” và “chỉ số sức khỏe môi trường” vào hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia, coi đây là thước đo năng lực điều hành chứ không chỉ là công cụ kỹ thuật.

Việc lồng ghép các yếu tố môi trường vào hệ thống chỉ tiêu kinh tế quốc gia sẽ giúp Việt Nam cân bằng giữa mục tiêu tăng trưởng và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Theo ông, Quốc hội cần xem xét sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường, đồng thời xây dựng Luật Kinh tế tuần hoàn, quy định rõ trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm từ khi được tạo ra cho đến khi rời khỏi thị trường. Cách tiếp cận này sẽ buộc các doanh nghiệp nội địa và FDI không thể đẩy chi phí ô nhiễm ra xã hội, mà phải gánh vác trách nhiệm trong chuỗi giá trị sản xuất.

Tài chính xanh và đầu tư cho tương lai

Một trong những đề xuất quan trọng được nêu ra là tăng tỷ lệ chi ngân sách cho môi trường lên tối thiểu một phẩy năm phần trăm tổng chi quốc gia, trong đó ba mươi phần trăm được phân bổ trực tiếp cho cấp huyện và xã – nơi đang thiếu nghiêm trọng hạ tầng xử lý chất thải.

Đại biểu cũng kiến nghị ban hành chính sách tài chính xanh cấp quốc gia, phát hành trái phiếu khí hậu và thành lập Quỹ xanh địa phương nhằm huy động nguồn lực xã hội hóa cho các dự án môi trường. Ngoài ra, các doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch cần được ưu đãi thuế, hỗ trợ vốn và tiếp cận quỹ khí hậu quốc tế.

Ông nhấn mạnh, “một đồng chi cho môi trường hôm nay sẽ tiết kiệm hàng chục đồng cho y tế và khắc phục thiên tai ngày mai”, khẳng định đầu tư xanh không chỉ là chi phí mà là hành động mang lại hiệu quả kinh tế và xã hội lâu dài.

Quản trị môi trường theo hướng số hóa và minh bạch

Để nâng cao hiệu quả giám sát, đại biểu đề xuất chuyển từ mô hình “kiểm soát” sang “giám sát thông minh”, phân cấp mạnh mẽ cho địa phương theo nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm và địa phương chịu trách nhiệm”. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần tập trung vào vai trò kiểm chuẩn, giám sát và cảnh báo thay vì chỉ cấp phép hành chính.

Một sáng kiến nổi bật được đưa ra là xây dựng Bản đồ ô nhiễm số quốc gia cập nhật theo thời gian thực, giúp người dân và cơ quan chức năng theo dõi chất lượng không khí, nước và rác thải từng giờ. Hệ thống dữ liệu môi trường số hóa này sẽ được công khai, tạo điều kiện để báo chí, cộng đồng và các tổ chức xã hội tham gia giám sát, tăng tính minh bạch trong quản lý tài nguyên.

Huy động sức mạnh cộng đồng và hợp tác quốc tế

Đại biểu đề nghị xây dựng phong trào “Toàn dân giám sát môi trường”, trong đó Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội được trao quyền phản biện và tiếp cận dữ liệu môi trường. Cùng với đó, Việt Nam cần nhanh chóng vận hành cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, đặc biệt với các ngành bao bì, điện tử, pin và phương tiện giao thông điện.

Về hợp tác quốc tế, ông kêu gọi Chính phủ chủ động tham gia thị trường carbon xuyên biên giới, tận dụng các cơ chế tài chính khí hậu toàn cầu như Quỹ chuyển đổi năng lượng công bằng để Việt Nam không chỉ giảm phát thải mà còn thu hút nguồn vốn đầu tư xanh.

Đột phá tư duy hướng đến phát triển bền vững

Theo đại biểu Thạch Phước Bình, ba đột phá cần được thể chế hóa ngay là đổi mới tư duy phát triển, thiết lập cơ chế tài chính xanh và ứng dụng công nghệ trong quản trị môi trường. Ông nhấn mạnh rằng, phát triển kinh tế không thể tách rời bảo vệ hệ sinh thái, và môi trường phải trở thành thước đo năng lực điều hành của quốc gia trong kỷ nguyên mới.

Chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng xanh không chỉ là xu hướng toàn cầu mà còn là con đường duy nhất để Việt Nam phát triển bền vững. Việc đưa “GDP xanh” và “tăng trưởng carbon thấp” vào hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia sẽ là bước ngoặt quan trọng, đặt nền tảng cho một thương hiệu dẫn dắt bền vững ở cấp quốc gia, nơi Việt Nam có thể khẳng định vai trò chủ động trong cuộc đua toàn cầu về kinh tế xanh và chống biến đổi khí hậu.

👉 Vai trò then chốt của thương hiệu dẫn dắt người tiêu dùng bền vững