Phân loại và quản lý chất thải rắn sinh hoạt ở nông thôn theo quy định mới

Bắt đầu từ ngày 1/1/2025, theo quy định tại Khoản 4 Điều 75 Luật Bảo vệ môi trường 2020, người dân ở khu vực nông thôn có trách nhiệm phân loại và quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn. Đây là bước đi tiếp theo trong lộ trình nâng cao hiệu quả quản lý chất thải, thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn và xây dựng nông thôn xanh – sạch – bền vững tại Việt Nam.

Quy định mới về xử lý chất thải sinh hoạt tại nông thôn

Khác với khu vực đô thị, quy định tại nông thôn linh hoạt hơn nhưng vẫn đảm bảo nguyên tắc phân loại tại nguồn và chuyển giao đúng cách. Cụ thể, từ ngày 1/1/2025, người dân nông thôn phải phân loại chất thải rắn sinh hoạt thành ba nhóm chính:

1. Chất thải thực phẩm: Khuyến khích người dân tận dụng tối đa để làm phân bón hữu cơ hoặc thức ăn chăn nuôi, góp phần tái sử dụng nguồn tài nguyên sẵn có tại hộ gia đình.
2. Chất thải có khả năng tái sử dụng, tái chế: Như giấy, nhựa, kim loại… được chuyển giao cho các tổ chức, cá nhân hoặc cơ sở có chức năng tái chế hoặc thu gom chuyên biệt.
3. Chất thải rắn sinh hoạt khác: Bao gồm rác không thể tái chế hoặc tận dụng, như tã lót, gạc y tế, bao bì bẩn… phải được đựng trong bao bì theo quy định và chuyển giao cho các đơn vị thu gom có chức năng.

Các trường hợp không xử lý được chất thải thực phẩm tại nhà như yêu cầu tại điểm (1), bắt buộc phải chuyển giao cho cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển theo quy định. Việc không thực hiện đúng sẽ bị xử lý theo các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường.

Lý do cần thiết phải phân loại rác tại nông thôn

Theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, chất thải rắn sinh hoạt phát sinh tại nông thôn chiếm khoảng 30 – 35% tổng lượng chất thải rắn toàn quốc. Tuy nhiên, tỷ lệ thu gom và xử lý đúng quy trình còn rất thấp, chỉ đạt khoảng 60%. Phần lớn rác thải tại nông thôn hiện nay vẫn được chôn lấp thủ công, đốt ngoài trời hoặc xả thẳng ra môi trường, gây ô nhiễm đất, nước và không khí nghiêm trọng.

Bên cạnh đó, rác hữu cơ chiếm đến 70% tổng lượng rác sinh hoạt tại nông thôn. Đây là nguồn nguyên liệu quý giá có thể tận dụng để làm phân compost, nuôi trồng thủy sản hoặc cải tạo đất, thay vì bị lãng phí hoặc gây ô nhiễm khi xử lý không đúng cách.

Việc đưa quy định phân loại và xử lý chất thải sinh hoạt tại nguồn vào Luật là một bước tiến lớn trong công tác quản lý môi trường khu vực nông thôn, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và gìn giữ môi trường sinh thái.

Lợi ích của phân loại và xử lý rác tại nguồn

Việc triển khai quy định này không chỉ mang lại hiệu quả môi trường mà còn tạo ra nhiều lợi ích thiết thực cho người dân:

• Tiết kiệm chi phí xử lý: Khi rác được phân loại tại nhà, lượng chất thải phải vận chuyển và xử lý giảm đáng kể, giúp tiết kiệm chi phí cho địa phương và cả người dân.
• Tạo sinh kế xanh tại chỗ: Chất thải hữu cơ có thể trở thành nguồn phân bón cho nông nghiệp, thức ăn cho vật nuôi hoặc nguyên liệu ủ vi sinh, tạo ra chuỗi giá trị tuần hoàn khép kín ngay trong cộng đồng.
• Cải thiện cảnh quan nông thôn: Khi rác được quản lý đúng cách, tình trạng đổ rác bừa bãi, đốt rác ven đường, ven sông… sẽ giảm mạnh, góp phần giữ gìn cảnh quan và nâng cao chất lượng sống.
• Góp phần vào mục tiêu Net Zero: Xử lý rác đúng cách giúp cắt giảm phát thải khí methane (CH₄), một loại khí nhà kính có tác động mạnh hơn CO₂, từ đó đóng góp vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của quốc gia.

Cần sự phối hợp giữa người dân, chính quyền và đơn vị thu gom

Để quy định này được thực thi hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa người dân – chính quyền địa phương – đơn vị thu gom rác. Cụ thể:

• Người dân cần được hướng dẫn rõ ràng cách phân loại, tận dụng và chứa đựng rác. Việc tổ chức tập huấn, truyền thông cộng đồng, phát tờ rơi, mô hình điểm sẽ giúp người dân dễ tiếp cận và thực hành.
• Chính quyền cấp xã cần ban hành hướng dẫn cụ thể, tổ chức giám sát và hỗ trợ người dân trong quá trình chuyển đổi. Đồng thời, có thể khuyến khích bằng hình thức hỗ trợ thùng rác, phân bón hữu cơ từ rác, giảm phí thu gom với các hộ thực hiện tốt.
• Đơn vị thu gom cần được nâng cao năng lực phân loại, trang bị phương tiện thu gom riêng biệt, đào tạo nhân viên và bố trí lịch trình phù hợp với đặc thù từng khu vực.

Hướng tới nông thôn xanh – sạch – bền vững

Từ năm 2025, quản lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại tại nông thôn sẽ không còn là lựa chọn, mà là trách nhiệm bắt buộc của mỗi cá nhân, hộ gia đình. Đây là nền tảng quan trọng để xây dựng thành công nông thôn mới kiểu mẫu, nông thôn không rác, phù hợp với tiêu chí “xanh hóa” trong chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

Việc thực hiện nghiêm túc quy định phân loại và xử lý chất thải tại nguồn không chỉ giúp giảm áp lực môi trường, mà còn tạo ra văn hóa tiêu dùng và sản xuất có trách nhiệm – một yếu tố quan trọng trong tiến trình phát triển bền vững và hội nhập của Việt Nam.