Sàn giao dịch số cho nhựa tái chế: Nền tảng kết nối doanh nghiệp và chuỗi cung ứng xanh

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu phát triển kinh tế tuần hoàn và giảm thiểu ô nhiễm nhựa, nhu cầu tái chế và tái sử dụng vật liệu ngày càng trở nên cấp thiết. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy chuỗi cung ứng nhựa tái chế vẫn tồn tại nhiều điểm nghẽn, đặc biệt là sự phân mảnh, thiếu minh bạch và chưa có một hệ thống giao dịch chính thức. Việc xây dựng một sàn giao dịch số cho nhựa tái chế được xem là lời giải quan trọng, không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp thực thi trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, mà còn thúc đẩy thị trường nguyên liệu tái chế theo hướng chuyên nghiệp và bền vững hơn.

Thách thức trong chuỗi cung ứng nhựa tái chế

Theo thống kê của các cơ quan quản lý, mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 3,9 triệu tấn rác thải nhựa. Tuy nhiên chỉ khoảng 33 phần trăm trong số đó được tái chế, phần lớn thực hiện bởi những cơ sở nhỏ lẻ chưa đăng ký hoạt động chính thức. Trong khi đó, hoạt động mua bán phế liệu diễn ra chủ yếu thông qua các mối quan hệ cá nhân, thanh toán bằng tiền mặt và hiếm khi có hợp đồng hay hóa đơn hợp lệ.

Điều này dẫn đến hai hệ lụy chính. Thứ nhất, doanh nghiệp sản xuất khó có thể truy xuất nguồn gốc vật liệu tái chế để phục vụ nghĩa vụ EPR. Thứ hai, cơ quan quản lý gặp khó trong việc kiểm soát dòng chảy nguyên liệu và đánh giá mức độ tuân thủ của các bên trong chuỗi cung ứng. Điều này khiến thị trường tái chế khó đạt được quy mô và tính hiệu quả cần thiết để trở thành một ngành kinh tế có giá trị cao.

Trong bối cảnh Nhà nước ngày càng siết chặt các quy định liên quan đến nhập khẩu phế liệu, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất và mục tiêu giảm chất thải nhựa, yêu cầu xây dựng một nền tảng giao dịch minh bạch, có khả năng xác minh nguồn gốc vật liệu trở thành nhu cầu tất yếu.

Khoảng trống công nghệ và sự cần thiết của một sàn giao dịch số

Hiện tại, Việt Nam chưa có một sàn giao dịch trực tuyến toàn diện dành riêng cho nguyên liệu tái chế. Một số nền tảng thương mại điện tử có hỗ trợ giao dịch hàng hóa tái sử dụng hoặc phế liệu nhưng thiếu các tính năng quan trọng như kiểm chứng nguồn gốc, đánh giá chất lượng, phân loại vật liệu, hợp đồng điện tử hoặc hệ thống thanh toán an toàn.

Điều này dẫn đến việc các tập đoàn sản xuất lớn, vốn yêu cầu độ minh bạch cao, chưa thể tham gia thị trường nội địa một cách chính thức. Trong khi đó, các cơ sở tái chế nhỏ lẻ lại mong muốn mở rộng quy mô nhưng thiếu công cụ kết nối.

Một khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho thấy 74 phần trăm doanh nghiệp tái chế được hỏi đánh giá tích cực về ý tưởng sàn giao dịch nguyên liệu và 37 phần trăm cho biết sẵn sàng tham gia ngay nếu có nền tảng phù hợp. Khảo sát của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc UNDP cũng cho thấy 76 phần trăm cơ sở tái chế mong muốn mở rộng khách hàng thông qua nền tảng số; 68 phần trăm lo ngại gian lận trong giao dịch phi chính thức; và 59 phần trăm muốn có công cụ thanh toán an toàn kèm hóa đơn điện tử để đáp ứng quy định của EPR.

Những con số này phản ánh rõ ràng một thực tế: thị trường đang chờ đợi một giải pháp số đủ tin cậy và đủ mạnh để kết nối toàn bộ hệ sinh thái tái chế tại Việt Nam.

Sàn giao dịch số: Mô hình kết nối chuỗi cung ứng nhựa tái chế

Theo các chuyên gia của UNDP, một nền tảng giao dịch số cho nhựa tái chế chỉ có thể thành công nếu đáp ứng các nhóm chức năng then chốt. Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là yếu tố quyết định niềm tin của doanh nghiệp khi tham gia thị trường. Bằng việc tích hợp tính năng định danh điện tử KYC và hệ thống truy xuất nguồn gốc vật liệu, nền tảng có thể giúp người mua và người bán xác minh lẫn nhau, đồng thời giảm nguy cơ gian lận. Đây cũng là điều kiện tiên quyết để các doanh nghiệp sản xuất lớn mua nguyên liệu tái chế theo đúng tiêu chuẩn. Một sàn giao dịch số cần cung cấp cơ chế thương lượng minh bạch, hỗ trợ đấu giá để xác định giá thị trường theo thời gian thực. Điều này giúp cải thiện tính cạnh tranh và nâng cao giá trị hàng hóa tái chế.

Hệ thống thanh toán điện tử an toàn, có khả năng phát hành hóa đơn điện tử, giúp doanh nghiệp đáp ứng nghĩa vụ pháp lý trong EPR và góp phần minh bạch hóa dòng tài chính trong chuỗi cung ứng. Đánh giá tín nhiệm là yếu tố quan trọng để xây dựng niềm tin giữa các bên. Khi có tranh chấp, nền tảng có thể đóng vai trò trung gian giải quyết, hạn chế rủi ro và ngăn ngừa gian lận. Tính năng quan trọng nhất của một sàn giao dịch số là khả năng kết nối dữ liệu với hệ thống quản lý EPR. Khi dữ liệu được số hóa và liên thông, cơ quan chức năng có thể theo dõi dòng chảy vật liệu tái chế theo thời gian thực và đánh giá tác động môi trường của toàn hệ sinh thái.

Góp phần thúc đẩy kinh tế tuần hoàn

Sàn giao dịch số cho nhựa tái chế không chỉ tạo điều kiện cho doanh nghiệp thực thi nghĩa vụ pháp lý mà còn góp phần quan trọng vào mục tiêu xây dựng nền kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam. Theo Quyết định số 687 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển kinh tế tuần hoàn quốc gia, chuyển đổi số được xem là động lực then chốt giúp quản lý tài nguyên hiệu quả và giảm chất thải.

Khi thị trường tái chế hoạt động minh bạch, vật liệu có nguồn gốc rõ ràng, giá cả ổn định và giao dịch dễ dàng, doanh nghiệp sẽ mạnh dạn hơn trong việc sử dụng nhựa tái chế thay cho nhựa nguyên sinh. Điều này tạo tác động lan tỏa đến môi trường, góp phần giảm phát thải từ sản xuất nhựa mới và thúc đẩy các mô hình quản lý rác thải hiện đại.

Nhiều doanh nghiệp đã định vị mình như thương hiệu dẫn dắt bền vững trong lĩnh vực môi trường khi chủ động đầu tư công nghệ tái chế, tham gia các dự án EPR và ủng hộ việc hình thành sàn giao dịch số. Điều này cho thấy xu hướng phát triển xanh không chỉ mang tính trách nhiệm xã hội mà còn là cơ hội kinh doanh dài hạn.

Mở đường cho doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng xanh

Việc triển khai một sàn giao dịch số toàn diện sẽ tạo ra hệ sinh thái hợp tác mới giữa doanh nghiệp sản xuất, cơ sở tái chế, người thu gom và cơ quan quản lý. Thị trường minh bạch không chỉ khuyến khích sự tham gia tự nguyện mà còn tạo động lực cho đổi mới sáng tạo. Nhiều doanh nghiệp lớn cũng xem đây là cơ hội để trở thành thương hiệu dẫn dắt bền vững trong lĩnh vực nguyên liệu tuần hoàn, góp phần nâng cao hình ảnh doanh nghiệp và gia tăng giá trị trong mắt người tiêu dùng.

Hướng tới tương lai kinh tế xanh

Sự ra đời của sàn giao dịch số cho nhựa tái chế không chỉ đáp ứng yêu cầu quản lý mà còn mở ra hướng đi mới cho chuyển đổi xanh. Khi toàn bộ chuỗi cung ứng được số hóa và vận hành minh bạch, thị trường sẽ dần thoát khỏi tính phân mảnh truyền thống để trở thành một ngành công nghiệp có giá trị cao, đóng góp tích cực cho kinh tế và môi trường. Đây cũng là bước quan trọng để Việt Nam tiến gần hơn tới các mục tiêu về giảm ô nhiễm nhựa, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và thực hiện cam kết quốc tế về khí hậu. Sàn giao dịch số không chỉ là một công cụ công nghệ mà là nền tảng chiến lược, đặt nền móng cho một tương lai xanh, sạch và phát triển bền vững hơn cho cộng đồng doanh nghiệp và toàn xã hội.