Ngành hàng không Việt Nam và bước ngoặt với nhiên liệu bay bền vững

Bối cảnh toàn cầu và yêu cầu khắt khe từ CORSIA

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, ngành hàng không được coi là một trong những lĩnh vực chịu nhiều sức ép nhất về giảm phát thải. Năm 2016, Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) đã chính thức triển khai cơ chế giảm và bù đắp carbon toàn cầu cho hàng không quốc tế, gọi tắt là CORSIA. Đây là chương trình thống nhất lộ trình hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 cho các chuyến bay trên toàn thế giới.

Theo CORSIA, mọi hãng hàng không đều phải giảm phát thải thông qua ba trụ cột chính: đổi mới công nghệ, tối ưu hóa vận hành và sử dụng nhiên liệu hàng không bền vững (Sustainable Aviation Fuel – SAF). Nếu vẫn còn phần phát thải vượt ngưỡng, doanh nghiệp bắt buộc phải mua tín chỉ carbon để bù đắp.

Việt Nam không nằm ngoài xu hướng này. Giữa năm 2025, Cục Hàng không đã đăng ký với ICAO tham gia giai đoạn tự nguyện của CORSIA kể từ tháng 1 năm 2026. Điều này đồng nghĩa các hãng hàng không Việt Nam sẽ phải sẵn sàng thực hiện đo đạc, báo cáo và thẩm tra phát thải CO₂, đồng thời xây dựng cơ chế mua tín chỉ carbon khi vượt quá quy định. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để ngành hàng không Việt Nam bắt kịp chuẩn mực quốc tế và khẳng định vị thế.

Thực tiễn triển khai và bước đi tiên phong

Ngay từ cuối năm 2024, Vietnam Airlines và Vietjet đã tiên phong thử nghiệm sử dụng SAF trong một số chuyến bay quốc tế. Loại nhiên liệu này được sản xuất từ dầu ăn đã qua sử dụng, mỡ động vật, phụ phẩm nông nghiệp hoặc rác thải sinh khối. SAF có thể giúp giảm tới 80 phần trăm lượng khí thải nhà kính so với nhiên liệu phản lực truyền thống Jet A1, đồng thời hoàn toàn tương thích với máy bay và hệ thống hạ tầng hiện có.

Điểm đáng chú ý là việc sử dụng SAF không chỉ mang lại lợi ích môi trường mà còn trở thành “tấm vé” để các hãng hàng không Việt Nam tiếp tục khai thác thị trường quốc tế. Bởi từ năm 2027, CORSIA sẽ trở thành yêu cầu bắt buộc, các chuyến bay không đáp ứng chuẩn mực phát thải sẽ không được phép hoạt động tại các quốc gia thành viên ICAO.

Trong bối cảnh đó, việc tham gia sớm đã tạo lợi thế cho các hãng Việt Nam khi vừa rèn luyện năng lực quản trị carbon, vừa xây dựng hình ảnh tiên phong, góp phần củng cố thương hiệu hàng không quốc gia trong mắt cộng đồng quốc tế.

Bài toán chi phí và cơ hội cho thị trường carbon trong nước

Chi phí hiện là rào cản lớn nhất. Giá SAF trung bình cao hơn nhiên liệu truyền thống 2 đến 3 lần, thậm chí có thời điểm gấp 5 đến 6 lần. Bộ Công Thương ước tính trong 5 năm tới, việc sử dụng SAF có thể khiến chi phí nhiên liệu toàn ngành tăng thêm khoảng 25 triệu USD.

Tuy nhiên, chính áp lực chi phí này lại mở ra cơ hội hình thành thị trường carbon trong nước. Các hãng hàng không hoàn toàn có thể lựa chọn mua tín chỉ carbon nội địa từ các dự án năng lượng tái tạo, nông nghiệp carbon thấp hoặc trồng rừng. Việc này vừa giúp giảm gánh nặng tài chính so với tín chỉ quốc tế, vừa khuyến khích các doanh nghiệp Việt đầu tư mạnh hơn vào phát triển xanh.

Ngược lại, các đơn vị cung cấp tín chỉ trong nước có thêm đầu ra ổn định, tiến tới xuất khẩu tín chỉ ra quốc tế. Như vậy, cơ chế CORSIA trở thành động lực thúc đẩy không chỉ ngành hàng không, mà cả hệ sinh thái kinh tế carbon Việt Nam.

Xu hướng toàn cầu và bài học chính sách

Nhiều quốc gia đã đi trước trong ban hành quy định SAF. Mỹ, Australia, Singapore và Thái Lan đã có lộ trình áp dụng cụ thể cho cả chuyến bay quốc tế lẫn nội địa. Ở châu Âu, Quy định RefuelEU có hiệu lực từ tháng 1 năm 2025 yêu cầu tất cả nhiên liệu cung ứng cho chuyến bay tại EU phải chứa ít nhất 2 phần trăm SAF. Con số này sẽ tăng lên 6 phần trăm vào 2030, 20 phần trăm vào 2035 và đạt 70 phần trăm vào 2050. Song song với lộ trình, các chế tài xử phạt nghiêm khắc được áp dụng để bảo đảm tính tuân thủ.

Điều này cho thấy Việt Nam cần có chiến lược chính sách rõ ràng và quyết liệt, nếu muốn ngành hàng không giữ vững năng lực cạnh tranh. Việc Bộ Công Thương ban hành chỉ thị 13/CT-BCT ngày 11 tháng 8 năm 2025 về phát triển và ứng dụng SAF trong vận tải hàng không là một bước đi quan trọng, đặt nền móng cho sự phát triển lâu dài.

Nguồn nguyên liệu và tiềm năng công nghiệp SAF tại Việt Nam

Một lợi thế của Việt Nam là nguồn nguyên liệu tái tạo dồi dào. Hàng năm, nông nghiệp tạo ra lượng lớn phụ phẩm như rơm rạ, trấu, lõi ngô, bã mía; ngoài ra còn có dầu ăn đã qua sử dụng, mỡ động vật và rác thải hữu cơ từ đô thị. Đây chính là nguồn nguyên liệu quý giá để phát triển ngành công nghiệp SAF trong nước.

Nếu được đầu tư bài bản về công nghệ và hạ tầng, Việt Nam không chỉ đáp ứng nhu cầu nhiên liệu nội địa mà còn có thể xuất khẩu sang các thị trường lớn như châu Âu và ASEAN. Điều này sẽ góp phần giảm phụ thuộc nhập khẩu, nâng cao vị thế công nghiệp xanh của quốc gia, đồng thời tạo thêm công ăn việc làm cho người lao động.

Doanh nghiệp Việt và hành trình xây dựng thương hiệu dẫn dắt bền vững

Nhiều doanh nghiệp năng lượng đã bắt đầu tham gia. Petrolimex hợp tác với Tập đoàn Keppel để nghiên cứu và triển khai SAF đạt chuẩn quốc tế. Công ty cổ phần Lọc hóa dầu Bình Sơn (BSR) đã xuất bán thành công lô SAF thương mại đầu tiên và đang vận hành chuỗi cung ứng khép kín từ nhập khẩu nguyên liệu, phối trộn, kiểm soát chất lượng đến cung ứng cho các chuyến bay.

Theo ông Hoàng Thanh Sơn, Trưởng ban Nghiên cứu Phát triển của BSR, việc đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng và tính bền vững không chỉ giúp công ty mở rộng thị trường mà còn khẳng định vị thế của BSR như một thương hiệu dẫn dắt bền vững trong lĩnh vực năng lượng. Đây cũng là minh chứng rõ ràng cho tầm nhìn của doanh nghiệp Việt trong việc trở thành thương hiệu dẫn dắt sự bền vững, gắn kết lợi ích kinh tế với trách nhiệm môi trường và xã hội.

Vai trò của chính sách và hợp tác đa bên

Chỉ thị 13/CT-BCT đã giao nhiệm vụ cụ thể cho nhiều đơn vị. Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước phối hợp với các hãng hàng không để xây dựng lộ trình nhu cầu SAF. Cục Xuất nhập khẩu chủ trì cùng Tổng cục Hải quan nhằm đơn giản hóa thủ tục nhập khẩu nguyên liệu, đồng thời đề xuất cơ chế ưu đãi thuế để khuyến khích đầu tư sản xuất trong nước.

Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng yêu cầu các hiệp hội xăng dầu, nhiên liệu sinh học và doanh nghiệp hàng không tham gia đề xuất chính sách ưu đãi, nhằm giảm giá thành và nâng cao khả năng cạnh tranh. Điều này thể hiện quyết tâm đưa Việt Nam trở thành trung tâm sản xuất và cung ứng SAF trong khu vực.

Tầm nhìn tương lai và cam kết Net Zero

Việc sử dụng SAF không chỉ là giải pháp kỹ thuật để giảm phát thải. Đây còn là chìa khóa để ngành hàng không Việt Nam giữ vững lợi thế cạnh tranh, đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường toàn cầu và góp phần hiện thực hóa cam kết Net Zero vào năm 2050.

Trong tương lai, khi công nghệ được hoàn thiện và quy mô sản xuất gia tăng, giá thành SAF sẽ dần giảm xuống, giúp nhiên liệu xanh trở thành lựa chọn phổ biến. Lúc đó, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên trở thành nhà sản xuất và cung ứng SAF hàng đầu trong khu vực, đồng thời nâng tầm vị thế quốc gia trong bản đồ kinh tế xanh toàn cầu.

Hành trình của ngành hàng không Việt Nam với SAF là bước ngoặt quan trọng trong quá trình chuyển đổi năng lượng. Từ một lĩnh vực vốn khó giảm phát thải, hàng không Việt đã chứng minh quyết tâm thay đổi bằng những bước đi cụ thể, từ thử nghiệm bay bằng SAF, tham gia cơ chế CORSIA, đến ban hành chính sách khuyến khích sản xuất trong nước.

Với sự đồng hành của Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng quốc tế, Việt Nam không chỉ giải quyết được bài toán phát thải, mà còn có cơ hội khẳng định vị thế là một thương hiệu dẫn dắt bền vững trong lĩnh vực hàng không xanh. Điều này vừa củng cố niềm tin của người tiêu dùng, vừa góp phần hiện thực hóa khát vọng về một nền kinh tế trung hòa carbon, nơi các doanh nghiệp trở thành thương hiệu dẫn dắt sự bền vững, gắn trách nhiệm với hành động vì tương lai.