Đô thị Việt Nam trước thách thức nắng nóng cực đoan cùng giải pháp làm mát bền vững

Nắng nóng cực đoan và sức ép lên đô thị Việt Nam

Biến đổi khí hậu đang khiến các thành phố Việt Nam phải đối mặt với những thách thức ngày càng khắc nghiệt. Nhiệt độ toàn cầu giai đoạn 2015 – 2024 đã tăng trung bình 1,54°C so với thời kỳ tiền công nghiệp, đưa thập kỷ này trở thành giai đoạn nóng nhất lịch sử. Hệ quả là các đợt nắng nóng kéo dài, nước biển dâng, băng tan và nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan xuất hiện với tần suất dày đặc hơn.

Tại Việt Nam, tháng 4/2024 ghi nhận 110 trên 186 trạm khí tượng có mức nhiệt cao kỷ lục. Ngày 4/8/2025, nhiệt độ tại Hà Nội lên tới 40,3°C, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, nhất là nhóm người cao tuổi và trẻ em. Hệ thống hạ tầng đô thị, lưới điện và các khu dân cư cũng chịu áp lực lớn do nhu cầu làm mát tăng đột biến.

Ông Lê Ngọc Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, nhấn mạnh: “Làm mát không còn là vấn đề tiện nghi mà đã trở thành nhu cầu thiết yếu, gắn trực tiếp với sức khỏe, năng suất lao động và chất lượng sống đô thị”. Việt Nam lần đầu tiên đưa khái niệm “làm mát bền vững” vào khung pháp lý thông qua Nghị định 119/2025/NĐ-CP, tạo cơ sở để triển khai các chính sách dài hạn.

Cam kết toàn cầu và bước đi chiến lược của Việt Nam

Trong năm 2023, Việt Nam tham gia Cam kết làm mát toàn cầu, đặt mục tiêu giảm phát thải từ hoạt động làm mát ít nhất 68% vào năm 2050 so với mức năm 2022. Đến năm 2024, Chính phủ ban hành Kế hoạch quốc gia về quản lý và loại trừ các chất làm suy giảm tầng ô-dôn và khí nhà kính (Quyết định 496/QĐ-TTg). Đây là bước chuẩn bị quan trọng cho tiến trình thực hiện Net Zero vào năm 2050.

Trong ba năm qua, Việt Nam phối hợp với Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), Viện Tăng trưởng xanh toàn cầu (GGGI) và nhiều đối tác khác triển khai thí điểm các mô hình làm mát bền vững tại Cần Thơ, Đà Nẵng và Quảng Trị. Dự án đã xây dựng kế hoạch hành động làm mát đô thị (UCAP), cung cấp phân tích kỹ thuật, chính sách, đồng thời xác định danh mục các dự án ưu tiên.

Hai nghiên cứu tiền khả thi đáng chú ý được tiến hành tại Trung tâm Công nghệ thông tin tập trung (Cần Thơ) và Khu dân cư Phú Bình (Tam Kỳ, Quảng Nam, nay thuộc Đà Nẵng). Những kết quả này mở ra hướng tiếp cận mới trong việc tích hợp giải pháp làm mát vào quy hoạch đô thị.

Bài toán vòng luẩn quẩn: nóng lên, tiêu thụ điện, phát thải

Theo ông Benjamin Hickman, Quản lý Chương trình cấp cao của UNEP, các đô thị hiện đang rơi vào vòng luẩn quẩn: nắng nóng buộc phải sử dụng thiết bị làm mát nhiều hơn, nhưng phần lớn thiết bị lại kém hiệu quả, tiêu thụ điện năng cao, dẫn đến phát thải khí nhà kính lớn hơn. Lượng phát thải gia tăng tiếp tục làm trầm trọng thêm tình trạng nóng lên toàn cầu.

Ông Hickman cảnh báo: “Nếu không thay đổi, đến năm 2050, nhu cầu làm mát toàn cầu có thể chiếm tới 10% tổng phát thải khí nhà kính. Giải pháp làm mát bền vững là yếu tố sống còn để phá vỡ vòng luẩn quẩn này.”

Dự thảo Kế hoạch Hành động quốc gia về Làm mát của Việt Nam cho thấy nhu cầu làm mát có thể tăng 34% vào năm 2030. Đây là thách thức lớn cho cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, đòi hỏi sự kết hợp giữa đổi mới công nghệ, cơ chế tài chính xanh và các biện pháp quản lý đô thị.

Làm mát bền vững: từ chính sách đến hành động

Bà Maria Cecilia Pana, Phó Trưởng đại diện GGGI tại Việt Nam, cho rằng: “Làm mát bền vững không chỉ là giải pháp khí hậu, mà còn gắn với an ninh năng lượng, sức khỏe cộng đồng và sáng tạo công nghệ. Chúng tôi coi mình như chất xúc tác để kết nối chính sách, tài chính và công nghệ nhằm biến tham vọng thành hành động cụ thể”.

Trong giai đoạn vừa qua, các dự án hợp tác đã xây dựng kế hoạch hành động đô thị, lồng ghép giải pháp dựa vào thiên nhiên, đồng thời tổ chức nhiều khóa đào tạo, hội thảo nhằm nâng cao năng lực địa phương. Một trong những kết quả nổi bật là Kế hoạch hành động làm mát đô thị Cần Thơ – kế hoạch đầu tiên tại ASEAN, tạo tiền lệ cho nhiều thành phố khác.

Bà Nguyễn Thị Thùy Nhi, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Cần Thơ, nhận định: “Việc tích hợp giải pháp làm mát bền vững ngay từ khâu thiết kế quy hoạch đô thị sẽ giúp thành phố thích ứng tốt hơn trước nắng nóng cực đoan. Đây là nhu cầu cấp bách khi dân số và quy mô đô thị ngày càng mở rộng.”

Cơ hội huy động vốn xanh và lan tỏa thương hiệu bền vững

Các chuyên gia cho rằng, việc áp dụng giải pháp làm mát bền vững mang lại nhiều lợi ích vượt ra ngoài khía cạnh môi trường. Một mặt, nó giúp tiết kiệm năng lượng và chi phí cho đô thị. Mặt khác, đây là cơ hội quan trọng để Việt Nam tiếp cận nguồn vốn xanh quốc tế, khi các quỹ đầu tư ESG ngày càng quan tâm đến các dự án giảm phát thải.

Đồng thời, những doanh nghiệp đi đầu trong triển khai công nghệ, giải pháp làm mát bền vững sẽ có cơ hội khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế. Bằng việc đồng hành cùng chính phủ trong các chương trình khí hậu, họ có thể xây dựng hình ảnh như một thương hiệu dẫn dắt bền vững, không chỉ về kinh tế mà còn trong trách nhiệm xã hội và môi trường.

Việc các doanh nghiệp tích hợp giải pháp làm mát thân thiện khí hậu vào chiến lược kinh doanh cũng là minh chứng cho khát vọng trở thành thương hiệu dẫn dắt sự bền vững, tạo ra tác động tích cực lâu dài cho cộng đồng.

Việt Nam điểm sáng hợp tác quốc tế

Những thành quả bước đầu của Việt Nam đã được cộng đồng quốc tế ghi nhận. Việc sớm đưa khái niệm “làm mát bền vững” vào chính sách, cùng các mô hình thí điểm tại nhiều địa phương, cho thấy quyết tâm chính trị và sự chủ động trong ứng phó với biến đổi khí hậu.

Việt Nam không chỉ dừng ở mục tiêu giảm phát thải, mà còn hướng tới một nền kinh tế xanh, gắn kết trách nhiệm môi trường với tăng trưởng bền vững. Đây là nền tảng để các đô thị Việt Nam trở thành hình mẫu trong khu vực, đồng thời củng cố niềm tin với các đối tác phát triển quốc tế.

Nắng nóng cực đoan là thách thức không thể né tránh đối với các đô thị Việt Nam trong thập kỷ tới. Tuy nhiên, từ thách thức đó cũng mở ra cơ hội để thúc đẩy đổi mới công nghệ, thu hút vốn xanh và xây dựng những thành phố thích ứng, bền vững hơn.

Giải pháp làm mát bền vững chính là “chìa khóa kép”: vừa giúp giảm áp lực năng lượng và phát thải, vừa khẳng định Việt Nam trên bản đồ hợp tác khí hậu toàn cầu. Đây cũng là cơ hội để các doanh nghiệp và địa phương định vị mình như những thương hiệu dẫn dắt bền vững, góp phần định hình một tương lai xanh cho quốc gia.